ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Διευθυντής Εργαστηρίου: Φωτάκης Ζήσης, Επίκουρος Καθηγητής ΣΝΔ
Γραφείο: Ισόγειο - Μουσείο ΣΝΔ
Τ/Φ: 210 45 81 318
e-mail: fotakz[at]hna[dot]gr

Α. Στοχοθεσία

Το Εργαστήριο Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων συμβάλλει στην ιστορική τεκμηρίωση της ελληνικής ναυτικής πολιτικής και προσφέρει “Lessons Learned” στη διαμόρφωση της επιχειρησιακής σχεδίασης στο Π.Ν. Προάγει επίσης τη ναυτική συνείδηση των Ελλήνων, ενισχύοντας έτσι την εξωστρέφεια και την παρεπόμενη δημοφιλία του Π.Ν στην κοινή γνώμη.

Ο Διευθυντής του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας, Επίκουρος Καθηγητής Ζήσης Φωτάκης, επιμελείται της ναυτικής ιστορικής παιδείας των Ναυτικών Δοκίμων η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της αναλυτικής σκέψης τους και της σταδιακής επιτελικής συγκρότησής τους.

Στόχος. επίσης του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας είναι η ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων, η συνεργασία με μέλη Δ.E.Π. άλλων συγγενών τμημάτων των Α.Σ.Ε.Ι., Πανεπιστημίων, εκπαιδευτικών και ερευνητικών κέντρων της χώρας, Πα­νεπιστημίων ή ερευνητικών κέντρων της αλλοδαπής, καθώς και η συνεργασία με άλλες υπηρεσίες του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας για την προώθηση θεμάτων που άπτονται της Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας.

Β. Ιστορικό

Οι απαρχές της ίδρυσης του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας τοποθετούνται στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, με την ίδρυση του Μουσείου της Ιστορίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στο κτήριο των παλαιών εργαστηρίων, επί διοικήσεως του Υποναυάρχου Αθανασίου Οικονόμου. Το Μουσείο αυτό αποτελεί τον υλικοτεχνικό πυρήνα του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας και συνιστά πόλο έλξης για κάθε αντιπροσωπεία ξένων αξιωματούχων, σωματείο και σχολείο που επισκέπτονται τη Σ.Ν.Δ., καθώς περιλαμβάνει:

  • αντικείμενα που αναφέρονται στην υπερεκατονταετή λειτουργία της ΣΝΔ (μακέτες και απεικονίσεις των κτηριακών της εγκαταστάσεων, διδακτικά όργανα, εγχειρίδια και μητρώα, ιερές εικόνες, κύπελλα, όπλα, στολές και απεικονίσεις ναυτικών δοκίμων).
  • ομοιώματα αντιπροσωπευτικών τύπων πλοίων από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.
  • ζωγραφικούς πίνακες ναυτικού περιεχομένου καθώς και φωτογραφίες αποφοίτων της Σχολής που έπεσαν στο πεδίο της μάχης.

Μετά από σχετική διαβούλευση εγκρίθηκε η σκοπιμότητα της ίδρυσης Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας στη Σ.Ν.Δ. από την Ακαδημαϊκή Συνέλευση της 28ης Μαΐου 2012 και από το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο της 9ης Ιουλίου 2012. Στις 19.02.2016 δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η Κοινή Υπουργική Απόφαση, αριθ. Φ. 302.25/1/210473/Σ. 473 (ΦΕΚ Β’ 346) με την οποία ιδρύθηκε το Εργαστήριο Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας. Ακολούθησε η εξέλιξη του Δρ. Ζήση Φωτάκη στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή την άνοιξη του 2018 και ο ορισμός του ως Διευθυντή του Εργαστηρίου αυτού τον Φεβρουάριο του 2019. Μέλη του εργαστηρίου αυτού ορίσθηκαν επίσης ο Καθηγητής Φιλοσοφίας και Διευθυντής του Τομέα Ανθρωπιστικών και Πολιτικών Επιστημών της ΣΝΔ, Δρ. Ηλίας Τεμπέλης καθώς και η Επίκουρη Καθηγήτρια Γερμανικής Φιλολογίας του ιδίου Τομέα, Δρ. Αιμιλία Ροφούζου.

Γ. Ερευνητικοί Πόροι του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας

Πέραν των εκθεμάτων που φιλοξενούνται στο Μουσείο της Σχολής, το Εργαστήριο της Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδος έχει στη διάθεσή του τη χρήση των ακόλουθων πόρων:

  • Το φωτογραφικό αρχείο της Σχολής.
  • 2000 περίπου βιβλία της εκπαιδευτικής βιβλιοθήκης της Σχολής που αναφέρονται στη Ναυτική Ιστορία και στην Ιστορία υπό την ευρεία έννοια αυτής,
  • 1600 περίπου βιβλία που βρίσκονται στην εκπαιδευτική βιβλιοθήκη της Σχολής και αναφέρονται στο επιστημονικό πλαίσιο που καθόριζε τη διδακτική πράξη στη ΣΝΔ κατά την πρώτη εκατονταετία της λειτουργίας της.
  • Α) Τα Μητρώα Μαχίμων (1884-σήμερα), Μηχανικών (1928-σήμερα), Βαθμολόγια Μαχίμων (1937-σήμερα), Μηχανικών (1926-σήμερα), Ποινολόγια (1921-σήμερα). Β) Τα Μητρώα Λιμενικών και Οικονομικών αξιωματικών που αποφοίτησαν κατά καιρούς από τη Σχολή. Γ) Τα πρακτικά των Συνεδριάσεων του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου της Σχολής (1970-σήμερα). Δ) Παλαιούς Οργανισμούς της Σχολής και άλλο σχετικό υλικό που βρίσκεται στο χώρο της Κοσμητείας.

Δ. Ερευνητικές Δράσεις του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας

Κατά τα χρόνια που μεσολάβησαν από την πρόταση ίδρυσης του εργαστηρίου αυτού (2012) έως και σήμερα, ο Δρ. Ζήσης Φωτάκης, υπηρέτησε την ανάδειξη της Ελληνικής Ναυτικής Ιστορίας φέροντας σε πέρας έρευνα που εστιάζει στην περίοδο 1830-1991. Η έρευνα αυτή βασίστηκε στην επιτόπια αναδίφηση αρχειακών και βιβλιογραφικών πόρων στα ακόλουθα ιδρύματα:

Βέλγιο

  • Αρχείο του ΝΑΤΟ

 

Βρετανία

  • Γενικά Αρχεία του Κράτους (Αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών, Ναυτικών, Στρατιωτικών, Αεροπορίας, Οικονομικών, Εμπορικής Ναυτιλίας και Αποικιών).
  • Βρετανική Βιβλιοθήκη
  • Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης
  • Βιβλιοθήκη του London School of Economics
  • Βιβλιοθήκη του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου στο Greenwich
  • Αρχείο Churchill, Πανεπιστήμιο του Cambridge

 

Γαλλία

  • Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών
  • Αρχείο του Υπουργείου Ναυτικών
  • Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας

 

Γερμανία

  • Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών
  • Αρχείο του Υπουργείου Ναυτικών

 

Ελλάδα

  • Γενικά Αρχεία του Κράτους
  • Αρχείο Υπουργείο Εξωτερικών
  • Ίδρυμα Μπενάκη
  • Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία
  • Ε.Λ.Ι.Α.
  • Αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού
  • Εθνική Βιβλιοθήκη
  • Βιβλιοθήκη της Βουλής
  • Βιβλιοθήκη και Αρχεία του Ναυτικού Μουσείου Πειραιά
  • Βιβλιοθήκες των Πανεπιστημίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Μακεδονίας, Κρήτης και του Παντείου Πανεπιστημίου

 

Η.Π.Α.

  • Γενικά Αρχεία του Κράτους (Αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας, Οικονομικών, Αρχείο της C.I.A)
  • Αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας του Αμερικανικού Ναυτικού
  • Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου
  • Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Yale
  • Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Minnesota
  • Βιβλιοθήκη του Naval War College

 

Ιταλία

  • Αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών
  • Αρχείο του Υπουργείου Ναυτικών
  • Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Ερευνών Βενετίας
  • Μαρκιανή Βιβλιοθήκη Βενετίας

Α. Συνεδριακές Δράσεις

Κατά την ίδια περίοδο διοργανώθηκαν οι ακόλουθες ημερίδες ναυτικής ιστορίας:

  • Συνδιοργάνωση με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας «Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό μεταξύ της Εθνικής Ολοκλήρωσης και Τεχνολογικής Εξέλιξης 1821-1941», 21 Ιανουαρίου 2012
  • Επετειακή Ημερίδα ΓΕΝ για την εκατονταετηρίδα των Βαλκανικών Πολέμων με θέμα «Η Συμβολή του Πολεμικού Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους», 3 Δεκεμβρίου 2012
  • Επετειακή ημερίδα 170 ετών από την ίδρυση της ΣΝΔ, 24 Νοεμβρίου 2015.
  • Ημερίδα με θέμα «Η Συμβολή της Δυτικής Ελλάδας στην Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία και στο Πολεμικό Ναυτικό» 27 Νοεμβρίου 2017
  • Διαδικτυακή Επετειακή Ημερίδα 175 ετών από την ίδρυση της ΣΝΔ, 24 Νοεμβρίου 2020

Β. Τρέχουσες Δράσεις

  • Βρίσκεται σε εξέλιξη η εκπόνηση από τον Δρ. Ζήση Φωτάκη μιας Παγκόσμιας Ναυτικής Ιστορίας από την Αρχαιότητα έως σήμερα, όπου αναδεικνύεται η συμβολή του Ελληνισμού.
  • Δημιουργήθηκε πρόσφατα βιβλιοθήκη 700 τίτλων στο Εργαστήριο Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας μετά από δωρεές βιβλίων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Επιδιώκεται η σταδιακή ενίσχυσή της μέσα από δωρεές, ώστε να καταστεί μεσοπρόθεσμα ικανή να υποστηρίξει ακόμα και μεταπτυχιακές σπουδές στην Ναυτική Ιστορία της Ελλάδας.
  • Λαμβάνουν χώρα διαδικτυακές διαλέξεις Ναυτικής Πολιτικής και Στρατηγικής με εκλεκτούς ομιλητές του εξωτερικού.
  • Αξιοποιήθηκε για πρώτη φορά η μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας σε πτυχιακή εργασία στη Σ.Ν.Δ. από τη Ν.Δ. ΙV Νικολέτα Μαυρεδάκη η οποία εποπτεύεται από τον Δρ. Φωτάκη.

Γ. Μεσοπρόθεσμες Δράσεις

  • Η ενίσχυση του επιστημονικού διαλόγου που αφορά την Ελληνική Ναυτική Ιστορία μέσα από τη φιλοξενία αντίστοιχων κειμένων εργασίας στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου.
  • Η δημιουργία ψηφιακών αντιγράφων ιδιωτικών αρχειακών συλλογών που αφορούν την Ελληνική Ναυτική Ιστορία και η εναποθήκευσή τους στον server του Εργαστηρίου.
  • «Η Δεύτερη Σαλαμίνα» - Η Μάχη των Δερβενακίων, από την Ιστορία στην Τέχνη
  • The Naval Battle of Salamis

Την περίοδο 2014-2021 ο Διευθυντής του Εργαστηρίου, Δρ. Ζήσης Φωτάκης, επόπτευσε τις ακόλουθες πτυχιακές εργασίες:

Ι. Ελληνική Ναυτική Ισχύς -Εθνικά Θέματα

  • Η ελληνική πολιτική ασφαλείας και η Τουρκική απειλή στο Αιγαίο (1964-1996).
  • Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό εκτός των συνόρων: Λίβανος (1860), Αλεξάνδρεια (1882), Ισπ. Εμφύλιος (1936-1939), Μ. Ανατολή (1941-1944), ποικίλου χαρακτήρα αποστολές με έμφαση στην καταπολέμηση της πειρατείας (1990-σήμερα): Δυσχέρειες και επιτυχίες.
  • Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό και ο Ανορθόδοξος Πόλεμος σε συγκριτική προοπτική.
  • Ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας της Κύπρου και οι διεθνείς του προεκτάσεις.
  • Οι κοινωνικές επιπτώσεις της Γερμανικής Κατοχής στην Κρήτη σε ιστορική προοπτική.

ΙΙ. Ισορροπία Ναυτικής Ισχύος – Μεσόγειος

  • Η κυριαρχία της θάλασσας στη Μεσόγειο κατά το Μεσαίωνα και τους Πρώιμους Νέους Χρόνους.
  • Η ισορροπία Ναυτικής ισχύος στη Μαύρη Θάλασσα από τον πόλεμο της Κριμαίας (1853-1856) μέχρι και την προσάρτηση της Χερσονήσου από τη Ρωσία (2014).
  • Οι Ναυτικές Επιχειρήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τoν Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
  • Η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και οι επιπτώσεις της στην ισορροπία της Ναυτικής Ισχύος στην Αδριατική.
  • Η ισορροπία Ναυτικής Ισχύος στη Μεσόγειο κατά τον 21ο αιώνα.
  • Ο "Μεσογειακός Διάλογος" και η Ελληνική Ασφάλεια κατά θάλασσα.
  • Η ναυτική ισχύς στον σύγχρονο Αραβικό κόσμο.

ΙΙΙ. Ισορροπία Ναυτικής Ισχύος – Ατλαντικός, Ινδικός, Ειρηνικός Ωκεανός

  • Η ισορροπία ναυτικής ισχύος στον Ειρηνικό Ωκεανό από τον Σινο-ιαπωνικό πόλεμο (1894-1895) ως την επάνοδο του Πούτιν στην Προεδρία της Ρωσίας.
  • Μεταξύ Προβολής Ισχύος και Στρατηγικής Αποτροπής: Η περίπτωση του Αμερικανικού Ναυτικού, 1945-2014.
  • Η άνοδος του Κινεζικού Πολεμικού Ναυτικού και η ισορροπία ναυτικής ισχύος στο Δυτικό Ειρηνικό, 1990-2014.
  • Η Μεταψυχροπολεμική ενδυνάμωση της Βραζιλίας και της Ινδίας – Η επέκταση των Πολεμικών τους Ναυτικών.

IV. Ναυτική Τακτική

  • Περιπτωσιολογική Μελέτη της Εξέλιξης της Ναυτικής Τακτικής κατά την Εποχή της Κωπήλατης Ναυτιλίας.
  • Επισκόπηση της Ναυτικής Στρατηγικής και Τακτικής της Ιστιοφόρου Πολεμικής Ναυτιλίας.
  • Η εξέλιξη της τακτικής των ναυτικών μονάδων επιφανείας, από τη ναυμαχία της Λίσσα έως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, 1866-1989.

V. Ναυτική Τεχνολογία

  • «Από όπλο των αδυνάτων σε βασικό εργαλείο κυριαρχίας των θαλασσών». Η εξέλιξη των υποβρυχίων από το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έως και τη Μεταψυχροπολεμική Εποχή.
  • Ο Βιολογικός πόλεμος και η ναυτική παράμετρός του σε ιστορική προοπτική.

VI. Ναυτική Αεροπορία

  • Ένας αιώνας ναυτικής αεροπορίας, εξελίξεις, διδάγματα, προοπτικές.
  • Το αεροπλανοφόρο ως εργαλείο της πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων.

VII. Ναυτική Ασφάλεια

  • Η Πειρατεία και η καταπολέμησή της διαχρονικά.

 

ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΑΛΛΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

Ο Δρ. Φωτάκης επόπτευσε 7 από τις 12 βραβευθείσες εργασίες στους δύο διαγωνισμούς ιστορικού δοκιμίου που διοργάνωσε το ΓΕΕΘΑ για σπουδαστές ΑΣΕΙ με αφορμή την εκατονταετηρίδα των Βαλκανικών Πολέμων το 2012.

Ενίσχυση Βιβλιοθήκης και Αρχείων Εργαστηρίου

Η ενδελεχής έρευνα και διδασκαλία της ελληνικής ναυτικής ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων απαιτούν την ενίσχυση της βιβλιοθήκης του Εργαστηρίου Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας, καθώς και τη δημιουργία αποθετηρίου αρχειακών πόρων σε αυτό. Όσοι λοιπόν επιθυμείτε να δωρίσετε βιβλία στη βιβλιοθήκη του εργαστηρίου αυτού μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μου στο [email protected] ή στο 6972373568. Επίσης, όσοι έχετε αρχειακό υλικό (π.χ. προσωπικά ημερολόγια αναμνήσεων από την υπηρεσία στο Π.Ν. μέλους της οικογένειάς σας) καλό θα ήταν να φωτογραφηθεί από συνεργείο μας και να τηρηθεί το ψηφιακό του αντίγραφο στο Εργαστήριο Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας. Γενικότερα, είναι πολύ σημαντικό να προσφερθεί στο Εργαστήριο Ναυτικής Ιστορίας της Ελλάδας στη Σ.Ν.Δ. κάθε αντικείμενο ή πληροφορία που μπορεί να εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τη Ναυτική Ιστορία της χώρας μας, ιδιαίτερα εφέτος που γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.

Συμβολή στην Ιστορία των Δωδεκαννήσων

Στο βιβλίο του καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη Σύνορα, Κυριαρχία, Γραμματόσημα: Οι μεταβολές του ελληνικού εδάφους 1830-1947 (Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, Αθήνα 2021, σ. 166) εικονίζεται λεπτομέρεια από φωτογραφικό δοκίμιο της φιλοτελικής συλλογής του Καθηγητή της ΣΝΔ Ηλία Τεμπέλη. Το δοκίμιο, που πλήρως εικονίζεται εδώ, αφορά παραγγελία της ελληνικής κυβέρνησης προς τον αγγλικό οίκο Bradbury & Wilkinson, μάλλον το 1921, για την προσδοκώμενη προσάρτηση της Δωδεκανήσου, πλην Ρόδου. Βάσει ελληνοϊταλικής συμφωνίας, που συνομολογήθηκε στις Σέβρες (28 Ιουλίου 1920), η Ιταλία θα απέδιδε τη Δωδεκάνησο πλην Ρόδου στην Ελλάδα, όπως είχαν συμφωνήσει λίγους μήνες νωρίτερα οι Βενιζέλος και Τιτόνι. Η ισχύς της συμφωνίας είχε συνδεθεί με την επικύρωση της Συνθήκης Ειρήνης των Σεβρών, σύμφωνα με την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγνώριζε την ιταλική κυριαρχία στα νησιά. Η διευθέτηση έμεινε στα χαρτιά, καθώς τον Οκτώβριο του 1922 η Ιταλία κατήγγειλε την ελληνοϊταλική συμφωνία για τη Δωδεκάνησο. Το μοναδικό αυτό φωτογραφικό δοκίμιο είναι διαστάσεων 195 x 108 χιλ. και εικονίζει 5 αξίες αναμνηστικών γραμματοσήμων με παραστάσεις σχετικές με συγκεκριμένα νησιά (Κάλυμνος 5 λεπτά, Λέρος 20 λεπτά, Πάτμος 25 λεπτά, Σύμη 1 δρχ., Κως 10 δρχ.). Πιθανότατα η συνολική παραγγελία θα αφορούσε άλλες έξι αξίες, αλλά το όποιο αντίστοιχο δοκίμιο αγνοείται.